Malmîsanij
Di dawîya Şerê Cîhanê yê Yekem da zora Dewleta Osmanî çû û dewletên îtîlafê bi ser ketin. Di sala 1918an da li Stenbolê KTC ango Kurdistan Teali Cemiyeti (Komelaya Bilindî ya Kurdistanê) hat damezirandin.
Serekê komeleyê Seyîd Evdilqadir bû. Navenda komeleyê li Stenbolê bû lê li Kurdistanê nozdeh şaxên (şubeyên) wê hebûn. Li Diyarbekir, Xarpêt, Xinis, Dêrik, Xozat, Bedlîs, Erzirom, Wan, Sêrt, Mûş, Bazîd, Erebgir (Arapgîr), Xerzan û herêma Sêwaz-Qoçgirî-Zarayê…
Seyîd Evdilqadirî di resmîyetê da û di beyanatên xwe yên legal da xudmuxtarîya (otonomîya) Kurdistanê dixwest lê ji hin belgeyan tê fêmkirin ku hedefa wî ya eslî jî cudabûn bû ji Dewleta Osmanî. Ji ber ku wî di beyanatên xwe yên eşekere da xudmuxtarî parast, di sala 1920î da beşek ji berpirsîyar û mensûbên KTC hemberî vê helwêsta wî derketin û daxwaza cudabûn û serbixwebûna Kurdistanê kirin. Vê grûbê Kürd Teşkilat-ı İctîmaîye Cemiyeti (Komeleya Vêkxistina Civakî ya Kurdan) damezirandin.
Di salên 1919an û 1920î da li Kurdistanê hin şaxên KTC, di pratîkê da têkoşîna cûdabûnê ji Dewleta Osmanî meşandin. Bitaybetî li Dîyarbekir û Qoçgirîyê ev xebat hatin meşandin. Li Qoçgirî û Dêrsimê serekîya vê xebatê kesên wekî Elîşêr û Nûrî Dêrsimî yê Baytarî dikirin. Li Qoçgirîyê ev xebat gihîşt wê astê ku di dema serîhildana Qoçgirîyê da bi îmzeya “Kürd Hükümet-i Muvakkatisi” (Hukûmeta Kurdî ya Muweqet) belavokek hat belavkirin.
Dema ku jibo aştîyê, li Sevrê, di navbera berpirsîyarên Tirkîye û Dewletên Îtîlafê da civîn çêbibin, ji alîyê KTC û rêxistinên din yên kurdan Şerîf Paşa yê Kurd wekî delegeyê kurdan hat bijartin. Berîya wê, li Kurdistan Bakur û Tirkîyeyê tevgera bi serekîya Mustafa Kemalî destpêkiribû. Alîgirên Mustafa Kemalî hin kurd organîze kirin û ji Sevrê ra telgraf hatin şandin, têde hat gotin kun ew Şerîf Paşayî wekî delegeyê xwe qebûl nakin û naxwazin ji Tirkîyeyê cuda bibin. Elişêrî û hevalên xwe wê demê li Qoçgirîyê xebata xwe dimeşandin. Elîşêrî hîn di sala 1916an da bi berpirsîyarên Rûsyaya Çarî ra têkilî danîbû û muxtirayekê dabûnê.
Li jêrê em du nameyên Elîşêrî diweşînin. Ev name piştî 99 salan îsal hatin weşandin. Belge ji gelek alîyan va girîng in. Bi destê Elîşêr bi xwe hatine nivîsîn. Derheqê rewşa herêmên Qoçgirî û Dêrsimê da, derheqê tevger û fikrên kurdperwerên wê demê da agahdarî didin. Balkêş e ku Elîşêr wê herêmê wekî Koçgiri Kürdistanı (Kurdistana Qoçgirîyê) bi nav dike.
Ev du name ji alîyê Mehmed Selîm Uzun ve hatine transkrîbekirin û di kovara Vateyê da hatine weşandin. Li gor ku Mehmed Selîm Uzun dinivîse, Evin Çiçekê ev name peyda kirine. Her duyan jî karekî baş kirine, em di saya wan da ji van belgeyan agahdar dibin.
Di transkrîpsîyona Mehmed Selîm Uzunî da hin xeletî hebûn, loma min ew name ji nû ve transkrîbekirin. Çend bêjeyên ku ez ji xwendina wan ne emîn im, min piştî wan, di nava parantezên goşedar da nîşana pirsê danî. Tîp û bêjeyên ku di nava parantêzên goşedar de ne, min lê zêdekirin da ku metn hêsantir bihê fêmkirin.
M. Malmîsanij
XXXXXXXXXXXXXXXXXX
Aslına mutabıkdır
[mühür]
Dersa’adet’de Kürdistan Te’ali Cem’iyyet-i Muhteremesi Riyaset-i Aliyyesine
Hayli zamandır muhaberat munkati’ ve bu cihetde telgrafhaneler ve posta taht-ı murakabede olduğu içün Kürdistan mecmuası ve Jîn risalelerini alamıyoruz. Esbabı ise çend mahdan berû buralardaki Teşkilat-ı Milliyye’nin tebligatı iktizasıdır. Zira biz Kürdler, Teşkilat-ı Milliyyelerine dahil olmadığımız gibi kabul etmeyeceğimize de hükûmete cevab-ı red virildiğinden dolayı, şu’beye aid gelecek evrak ve sairenin bazı merkezlerde alımlarıyla teşfiye-i sadr edebilürler. Zaten daima Türklük, Turanlık namıyla muğammaz(?) olan bu gibi cem’iyyet ve teşkilatlar kendi haliyle sukuta uğrayacağını bildiğimiz içün vatan-i muazzezimiz hakkındaki yanlış fikirlerine karşı yine hasbe’l-İslamiye itidalimizi muhafaza ile zuhuru muhakkak olan kudret-i sübhaniyyenin idrak etdireceği vakti, vakt-ı merhûnunu intizar ediyoruz.
Çünkü akvam-ı cihanı birtakım zalimane tahakkümden ve müstebiddane muamelelerden kurtarmak içün tecelli eden ahkam-ı maneviyye-i ilahiyyeye hiç bir kuvvet mani’ olamaz. Este’izu billah “Entuma ve [men]ittebe’ekume’l-galîbun” (1) emr-i celil-i rabbani düsturu’l-amel olub Cenab-ı Hakk’dan gayriye istinad etmeyeceğiz. Şayed Avrupa bu hakkımızı gaybitse bile Hakk o hakkı gaybetmez. Ol vakit harici ve dahili vuku’ bulacak müdahalelere karşı gayrettullah vaki’ olacak. O zaman maziyi andırır bir Selahaddin yerine kaim biiznillahi Kürdistan nice Selahaddinleri meydan-ı mücahedeye salacağını eltaf-ı ilahiyyeden ümidvarız. Cihanda ile’lebed biemrillah paydar olan muazzam bir İslamiyet var iken bunu fark ve temyiz etmeyen İttihad ve Terakki enkazı hâlâ bir Türklük hırs ve sevdasıyla akvam-ı necibe-i İslamiyenin meşru’ ve muhakkak hakkını şuna, buna kapdırmak isteyen nazır ve muarızlar talimatı üzerine güya Vilayat-ı Şarki denilen Kürdistan’ın re’y ve ma’lumatı olmaksızın İstanbul’da cem’iyyet teşekkül etmiş ve Şerif Paşa Hazretleri de konferansa gitmiş gibi gülünc ve hayret-i umûmiyeyi müstevcib bazı Kürd rüesası namıyla hafi telgrafnameler tasni’ ve tertible virilmekde oldukları ancak evrak-ı havadisde görüldüğü gibi bazı okuyup yazmak bilmeyen sade-dilan ahali de çağırub, işte Kürdistan denilen vatan-ı kadimeleri Fransa devleti fahimesi müstemlekat sevdasıyle istilaya geliyor. Ve kısm-ı diğeri de Ermenilere viriliyor. Siz herkesin elinde esir kalacaksınız, geliniz hakkınızı dava ediniz, telkinatıyla ikna’ eder bir cahil adem bulurlarsa mührünü bi’t-takrîb elinden alur, şayed muvaffak olamazlarsa hemen kimsenin haberi olsun olmasun her merkezde belediye dairelerinde şunun bunun namlarıyla hodbehod telgrafnameler düzenleyüb virilmekde olduğu anlaşıldığı gibi menba’ından tekrar virilmiş ta’limat-ı şifre sureti işte alakadaran tarafından gönderilerek takdim kılınmışdır. Bir lutf-i samedani olarak her anasır-ı İslamiyyenin kendi mukkaderatını bitta’yin yaşamak hakkına malik olmak ve yine İslamiyyet hasebiyle cemi’-i akvam-ı İslamiyye siyaset-i hariciyeye karşu bittab’ yekdiğerlerine mu’avin ve zahir kalmak şartıyla herkes kendi muhit ve ekseriyetini idare etmek cihanca kabul edilmişken bu gibi eblehane hareketler kendülerine mazarrat ve bunu istemiyenin İslamiyyet’e ihanetidir. Ne’uzu billah min haze’l-ef’al ve’l-efkâr. Sanki bu Kürdistan topraklarını Turan dinilen Türkistan’dan arkalayub getirmişler de dindaşlarına da viriyorlar. Şu ciheti beray-ı malumat arz eyliyorum ki Kürdistan’ın vasatı olan Harput Dersim’den bed’en Sivas’la Kızılırmak menba’ı olan Zara ve Koçgirili kazası esasen Harput vilayetine mülhak iken pek yakın zamanda Sivas’a ilhak edilmiş ise de hudud ve toprak ve an’anat-ı milliyyemizle Kürdistan’a merbut bulunuyoruz. Dersim zaten sancağımızdır. Eski kaydlarla isbata hazırım. Biz Koçgirili aşireti elyevm Dersim’de on sekiz kabileyi cami’ sadâttan Ebul Esed Şeyh Seyid Hesen Hazretlerinin evladlarıyız. Hele Kızılırmak cenubi havzasını teşkil eyleyen kamilen Kürddür. Kahir kütle-i azimeyi teşkil ediyor. Haricen istila, ihtila [ve] tahakküm sevdaları devam eyliyor. Fakat bunu bilmelidirler ki Rusya Çarlığın[nın] sukutiyle Bolşevikler efkâriyle Rusya orduları
zahrına [kağıdın arka tarafına]
[Sayfa: 2]
Dersim havalisine vaki hücumlarına karşı bi’avnilalhi te’ala aşairimizin muharebe-i cihanpesendanesi[,] ordusunu tar ü mar ve top ve tayyarelerin gürlemeleri(?) aşairimiz çocukları yedlerinde baziçe olarak haksar olmuş ve hilafet-i İslamiyyeye bir merbutiyyet-i diniyye ile ittihad ederek an’anat ve hukuk-i milliyyesine hücum eden bunca cihangir ordulara karşı dört yüz seneden beri mevcudiyet-i milliyyesini muhafaza ve müdafaa ile şimdiye kadar her tekaliften mu’afla ümera ve rüesasiyle idare olunan Dersim ve cevanibi elyevm üçyüz bini mütecaviz silah bedest olan merdan-ı Huda haricen gelecek dahilen olacak muhterislere nasıl hakkını teslim etmek ister. Biiznillahi te’ala teslim etmez ve edemez. Hak hakdır. Kürdistan Kürdistan’dır. Irken dinen muctemi’dir, ayrılamaz. Hakk’dan meşru bir hakka kimse el uzadamaz. Herkesin hakkına haksızlıkla el uzadan zalimdir. O gibiler hakkında este’izu billah “Fenzur keyfe kane akibetu’zzalimine.” (2) emr-i ilahiyyeye tevessül ve tevfikle hatm-i kelam eder ve bilvasıta muhaberatın te’mini esbabının istikmaline müsa’ade buyurulmasını umûm millet-i necibe namına istirham ede[r]im. Ol babda emr ü irade-i lûtf ve himem efendi hazretlerinindir. 3 Mart 1336 [3 Mart 1920]
Sivas, Zara, Ümraniye Kürdistan Te’ali Cem’iyyeti Şu’be Reisi Koçgirilizade Alişir
[imza]
Aslına mutabıkdır
[mühür]
Transkripsiyon: M. Malmîsanij
———————————————————————————————————-
(1)Kur’an, Kasas Suresi, 35. ayetten. “Siz ikiniz ve size uyanlar üstün geleceksiniz.” (M. Malmîsanij’ın notu)
(2)Kur’an, Yunus Suresi, 39. ayetten: ”Şimdi bak, zalimlerin sonu nasıl oldu.” (M. Malmîsanij’ın notu)
